Thời điểm này 55 năm trước, ngày 15/11/1966, Hội đồng Chính phủ ra Quyết định số 197-CP chia huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai thành hai huyện mới là huyện Bắc Hà và sự ra đời của huyện Si Ma Cai. Kể từ ngày đó Si Ma Cai từng bước xác lập vị trí trên bản đồ, hòa vào dòng chảy thời gian phát triển cho tới tận ngày nay.

Huyện Si Ma Cai khi mới thành lập gồm có 17 xã. Những năm đầu thành lập, vùng đất Si Ma Cai xa xôi ít ai biết đến, là nơi sinh sống của nhiều cộng đồng dân tộc thiểu số, vắt vẻo an cư nơi lưng chừng núi. Cuộc sống lúc bấy giờ của người dân còn rất nhiều khó khăn. Nông nghiệp nghèo nàn, lạc hậu. Người nông dân chân chất chỉ biết chăm chỉ cuốc nương trồng ngô, vỡ đất trồng lúa, chăn nuôi gia súc, gia cầm, thu hoạch các sản vật sẵn có từ thiên nhiên, theo hướng tự cung, tự cấp. Cùng với đó, các hoạt động giáo dục, văn hóa, xã hội cũng gặp rất nhiều khó khăn do thiếu trường học, thiếu giáo viên, chưa kể do phong tục tập quán lạc hậu đã bào mòn tinh thần, vật chất của người dân, đời sống của người dân vẫn còn vô cùng khổ cực. Đứng trước vận hội mới, cấp ủy, chính quyền địa phương thời kỳ đầu đã quyết tâm với tâm thế lớn và sự kỳ vọng lớn lao. Trong thời điểm ấy, Đại hội Đảng bộ huyện Si Ma Cai lần thứ I (giai đoạn 1966 – 1968) là dấu mốc vô cùng quan trọng, từ nay có Đảng định hướng chủ trương, đường lối phát triển, nhân dân các dân tộc huyện Si Ma Cai quyết tâm thi đua, sản xuất, đoàn kết vươn lên đi qua bóng tối của nghèo đói, lạc hậu.

Nghị quyết Ban Chấp hành khóa I được thông qua với nội dung rất quan trọng, xác định mục tiêu hàng đầu là đẩy mạnh sản xuất, nhất là nông nghiệp, coi đây là mặt trận mũi nhọn phát tiển kinh tế, xóa đói, giảm nghèo. Trước hết tập trung chỉ đạo phát triển hợp tác xã và vận động Nhân dân vào làm ăn tập thể, đưa hợp tác xã lên tầm cao mới với phương châm củng cố hợp tác xã đã được xây dựng, đưa vào hoạt động ổn định và đẩy mạnh thâm canh cây lúa, từng bước tạo điều kiện phát triển nông nghiệp toàn diện. Từ năm 1966 đến năm 1968, huyện tiến hành cuộc vận động cải tiến quản lý hợp tác xã, ứng dụng kỹ thuật nên phong trào hợp tác xã của huyện có bước phát triển. Năm 1967 có 99 hợp tác xã với 2.829 hộ xã viên, trong đó có 28 hợp tác xã đạt loại khá. Nhân dân chung sức đồng lòng thi đua phát triển kinh tế, xã hội, từng bước tạo xây dựng cuộc sống ổn định, không còn tình trạng du canh du cư.

Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, Si Ma Cai vẫn vững vàng tiến bước, vượt lên mọi khó khăn, thiếu thốn và nhất là khi cuộc kháng chiến trường kỳ chống Mỹ, cứu nước đang trong giai đoạn khốc liệt, Đảng bộ và nhân dân huyện Si Ma Cai đã phát huy truyền thống đoàn kết, tập trung phát triển sản xuất, đảm bảo đời sống cho nhân dân, thực hiện xuất sắc khẩu hiệu “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”. Làm tròn nghĩa vụ hậu phương đối với tiền tuyến, đóng góp tích cực vào sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. Bước vào thời kỳ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, Si Ma Cai tiếp tục vượt lên muôn vàn khó khăn, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ, chính quyền các cấp toàn huyện cùng sự đồng thuận, tin tưởng của toàn thể nhân dân, huyện Si Ma Cai đã đạt được những thành tựu quan trọng. Trong giai đoạn từ 1975 - 1979, với tinh thần tự lực, tự cường, sự đoàn kết đồng lòng của Nhân dân các dân tộc trong huyện, tiềm lực kinh tế - xã hội của Si Ma Cai tăng lên đáng kể. Quốc phòng, an ninh được củng cố và tăng cường, tập trung củng cố lực lượng dân quân ở cơ sở vững mạnh, bảo vệ vững chắc chủ quyền biên giới. Huyện Si Ma Cai luôn nêu cao tinh thần đoàn kết, sự đồng thuận vượt qua khó khăn thách thức, chủ động tìm tòi, sáng tạo trong cụ thể đường lối đổi mới của Đảng vào thực tiễn địa phương, khai thác tiềm năng, thế mạnh sẵn có, huy động mọi nguồn lực cho sự phát triển.

Đến năm 1979, huyện Si Ma Cai sáp nhập vào huyện Bắc Hà. Vào thời kỳ này huyện phải, đối mặt với muôn vàn khó khăn, nền kinh tế và xã hội, dân trí thấp hơn nhiều so với mặt bằng chung của tỉnh, chỉ có tinh thần đoàn kết, ý chí tự lực tự cường đã giúp huyện, từng bước rút ngắn khoảng cách với các địa phương khác trong tỉnh. Nhân dân các dân tộc thời kỳ này đã nỗ lực, quyết tâm, khắc phục hậu quả sau chiến tranh biên giới để tiếp tục thực hiện tốt chủ trương, đường lối, chính sách, nhất là chủ trương đổi mới của Đảng từ năm 1986, giai đoạn chuyển đổi nhận thức và hành động để chuyển từ kinh tế tập trung, quan liêu, bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Kết cấu hạ tầng của huyện được quan tâm đầu tư, xây dựng. Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi phát triển sản xuất nông, lâm nghiệp ngày càng có bước phát triển vượt bậc nhờ những chương trình, chính sách của Đảng gắn với vùng cao, khu vực biên giới và vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Sau 2 thập niên sáp nhập vào huyện Bắc Hà, ngày 18/8/2000, Chính phủ ban hành Nghị định số 36/2000/NĐ-CP về việc điều chỉnh địa giới huyện Bắc Hà để tái lập huyện Si Ma Cai. Theo đó, huyện Si Ma Cai có 23.148 ha diện tích tự nhiên, bao gồm 13 đơn vị hành chính cấp xã. Đến tháng 3/2020, sau khi thực hiện Nghị quyết sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, toàn huyện có 9 xã và 1 thị trấn. Hơn 20 năm đã qua sau tái lập, dưới dự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của Đảng bộ huyện, sự điều hành linh hoạt của chính quyền các cấp, trong 2 thập niên qua, cán bộ, chiến sỹ và Nhân dân các dân tộc huyện Si Ma Cai đã nỗ lực không ngừng, đoàn kết, năng động, sáng tạo, quyết tâm vượt qua những khó khăn, thách thức. Đây là thời kỳ kinh tế huyện Si Ma Cai đã có bước tiến xa, nhiều chỉ tiêu mang bước đột phá, nhảy vọt, góp phần giảm nghèo nhanh và bền vững. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng, tỷ trọng ngành nông - lâm nghiệp giảm còn 47,73%; tỷ trọng ngành thương mại, công nghiệp tăng nhanh. Thu nhập bình quân của người dân đạt 31,5 triệu đồng/năm. Đời sống nhân dân các dân tộc trong huyện đang vươn tới cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Hành trình 55 năm đã qua, đời sống của người dân huyện Si Ma Cai không ngừng vận động phát triển, ngày càng ấm no hạnh phúc. Từ con số “0” nay Si Ma Cai đã khoác nên mình một diện mạo hoàn toàn mới. Nông nghiệp, nông thôn vẫn là chủ đạo nhưng thế và lực hôm nay đã vượt trội so với khi mới thành lập huyện. Đến nay người dân đã từng bước ứng dụng khoa học kỹ thuật, đổi mới trong tổ chức sản xuất, tiêu thụ nông sản. Đã xuất hiện nhiều mô hình sản xuất có hiệu quả, mang lại năng suất và thu nhập cao. Các cây trồng, vật nuôi phù hợp với điều kiện canh tác như tam thất, cây ăn quả ôn đới, cát cánh, vịt Sín Chéng, gà đen, ngựa bạch,... đã bước đầu được sản xuất thành công bằng mô hình nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao như trồng trong nhà lưới, tưới cây ăn quả bằng phương pháp tưới nước nhỏ giọt, nuôi nhốt bán công nghiệp. Giá trị sản xuất trên 1 đơn vị diện tích canh tác, đạt 38 triệu đồng/ha/năm. Đến cuối năm 2020, toàn huyện đạt 28.447 tấn lương thực (tăng 600 lần so với thời điểm năm 1966). Tổng đàn gia súc 43.650 con trong khi những năm 1966 chỉ là một số ít hộ chăn nuôi lợn thả rông, nhỏ lẻ. Đặc biệt, những năm gần đây, với định hướng chủ trương đúng đắn khai thác lợi thế khí hậu địa phương, người dân đã chú trọng phát triển cây ăn quả ôn đới với tổng diện tích trên 1.000 ha và ước sản lượng cho thu hoạch năm 2021 hơn 1.100 tấn. Các loại cây dược liệu từ những mô hình nhỏ lẻ của bà con làm thuốc, nay đã có quy mô hơn 300 ha. Nhờ triển khai đồng bộ các giải pháp, nền nông nghiệp của huyện đã có nhiều tiến bộ cả về quy mô và trình độ sản xuất. Tái cơ cấu ngành nông nghiệp đi đúng hướng, đạt nhiều kết quả quan trọng, bảo đảm vững chắc an ninh lương thực, trật tự an toàn xã hội tại địa phương. Hầu hết các xã, thị trấn đều có mô hình ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ tiên tiến và những nông dân sản xuất giỏi tích cực tham gia vào chuỗi liên kết, nhóm sở thích. Từ các nguồn vốn của trung ương, của tỉnh và các chương trình dự án, chương trình 135, chương trình 30a, chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và nhiều chủ trương chính sách hỗ trợ khác từ trung ương đến tỉnh, huyện đã đầu tư phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn, trọng tâm là đầu tư xây dựng hạ tầng nông thôn, Những tuyến đường bê tông sạch đẹp vươn tới tận những thôn làng xa xôi, những ngôi nhà kiên cố, khang trang giữa đại ngàn là minh chứng của sự đổi thay rõ nét nhất ở Si Ma Cai kể từ khi chương trình xây dựng nông thôn mới được triển khai. Tính đến hết năm 2020, toàn huyện có 4/9 xã đạt chuẩn nông thôn. Những ngôi trường khang trang, với đầy đủ cơ sở vật chất, đáp ứng nhu cầu dạy và học tại tất cả các xã, thị trấn trong huyện. Từ một huyện có nhiều xã trắng về giáo dục, nay đã trở thành một trong những đơn vị dẫn đầu của giáo dục vùng cao. Đến nay, đã có 26/41 trường đạt chuẩn Quốc gia. Sự nghiệp y tế ở Si Ma Cai ngày càng phát triển, mạng lưới y tế cơ sở, phát triển đưa dịch vụ y tế và bảo vệ chăm sóc sức khỏe ban đầu đến gần dân hơn. Đến nay, 100% các trạm y tế xã, thị trấn, các phòng khám đa khoa khu vực có Y sỹ, Bác sỹ, trang thiết bị y tế ngày càng được tăng cường đồng bộ, các chương trình mục tiêu quốc gia về y tế được triển khai có hiệu quả. Nhiều di sản văn hóa dân tộc vùng cao được bảo tồn và phát huy như: Múa sinh tiền, các Lễ hội Gầu tào, Xuống đồng, Cúng rừng. Các xã, thị trấn trên địa bàn huyện đã được phủ sóng phát thanh và sóng truyền hình. Tiếng nói của Đảng và Nhà nước đã đến được tất cả các hộ dân, góp phần quan trọng đưa chủ trương, đường lối chính sách, pháp luật, đưa kiến thức, thông tin mới đến với đồng bào. Các sự kiện thể dục, thể thao được tổ chức thường xuyên hàng năm, phong trào luyên tập đã thu hút được đông đảo quần chúng tham gia. Những kết quả phát triển giáo dục, đào tạo, y tế, văn hóa, thể thao đã góp phần quan trọng vào sự thay đổi con người Si Ma Cai.

Những giọt mồ hôi, máu xương, trí tuệ của các thế hệ người Si Ma Cai đã mang đến cho vùng đất biên giới Si Ma Cai những đổi thay kỳ diệu. Với truyền thống đoàn kết trong kháng chiến, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc cùng sự quyết tâm của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân trong huyện, Si Ma Cai sẽ viết tiếp truyền thuyết con ngựa thần vươn mình trên vùng cao biên giới.